Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holocauście w Oświęcimiu

Autorzy koncepcji: Grupa 5 Architekci
Projekt budowlany: pracownia PKZ Arkona na podstawie koncepcji G5A

Podstawowe założenia ideowe:

Budynek „Theatergebäude”, choć stanowi część założenia obozowego, ma lokalizację i oprawę wejścia nie pozwalającą odwiedzającym doświadczyć bezpośrednio ani nastroju, ani skali KL Auschwitz. Zdaniem autorów niniejszego projektu osoby odwiedzające Międzynarodowe Centrum Edukacji już na samym początku swojej wizyty powinny namacalnie odczuć, gdzie się znajdują. Dlatego w projekcie istniejący generalny układ funkcjonalny obiektu A-51 został odwrócony – główne wejście zaprojektowano od strony obozu, w bezpośrednim sąsiedztwie obozowych drutów. Hol wejściowy powiązano wizualnie z przestrzenią obozu za ogrodzeniem, dzięki czemu również osoby znajdujące się wewnątrz budynku mają z nią bezpośredni kontakt. Zlokalizowanie głównego wejścia na tyłach budynku pozwoliło wyzyskać w projekcie odpowiednią gabarytowo przestrzeń przeznaczoną na reprezentacyjny hol oraz foyer przed salami konferencyjnymi.

Założenia projektowe:

Przyjętą metodą projektową były subtelne zagrania przestrzenne i estetyczne, pozbawione pompatyczności i szanujące charakter miejsca i zastanej substancji, jednak na tyle zdecydowane, by były wyraźnie zauważalne w przestrzeni bezpośrednio otaczającej budynek (rampy, pionowa szczelina w północno-zachodniej ścianie przybudówki) i w jego wnętrzu (otwarcia widokowe na obóz, jednoprzestrzenna klatka schodowa).
Zagospodarowanie terenu i układ komunikacji pieszej wokół budynku podkreślają związek obiektu z obozem i kształtują napięcie osób wchodzących do budynku. Wąska, betonowa rampa biegnąca prosto wzdłuż ogrodzenia i lekko opadająca ku budynkowi wbija się w boczną ścianę przybudówki – w pionową szczelinę, w której umieszczono wejście główne. Poziom nowego wejścia leży nieco niżej dzisiejszego poziomu terenu – dlatego osoby schodzące po rampie mają wrażenie zagłębiania się, opadania, narastające w miarę zbliżania się do budynku. Oś wejścia przedłużono na drugą stronę budynku, gdzie kolejna rampa wznosi się ku żwirowisku.
Budynek magazynu obozowego został zachowany w stanie oryginalnym, surowym, prostym – zgodnie z zaleceniami konserwatorskimi – w imię czytelnego wyeksponowania substancji zabytkowej, będącej świadkiem historii. Nowe elementy zdecydowanie odróżniają się od tkanki historycznej, jednak swoim charakterem nawiązują do atmosfery miejsca (surowy, niewykończony beton widoczny, czarne elementy metalowe we wnętrzach wspólnych, ciemne, drewniane ramy okien, białe pola podniebienia dachu pomiędzy elementami wyeksponowanej stalowej więźby nad klatką schodową). Podstawowym elementem przestrzennym, kształtującym charakter obiektu, jest jednoprzestrzenna klatka schodowa, która wypełniona wpadającym od strony północno-wschodniej, chłodnym światłem dziennym i ukośnymi biegami schodów stanowi swoistą rzeźbę. Jej układ, kształt i opracowanie kolorystyczne kształtują doznania wchodzących po niej osób, a z poziomu foyer głównego audytorium roztacza się widok w kierunku obozu. Ukształtowanie przestrzeni klatki schodowej w opisany sposób powoduje zasadnicze odwrócenie orientacji budynku – jego wejście główne, dostępne dla wszystkich odwiedzających, znajduje się po stronie północnej (od strony ogrodzenia obozu), natomiast zachowane wejście od strony południowej (ul. St. Leszczyńskiej) służy interesantom i pracownikom Centrum. Takie rozwiązanie umożliwia funkcjonalne połączenie poszczególnych poziomów użytkowych, klarowne rozdzielenie stref przeznaczonych dla pracowników od stref dla odwiedzających, ale także daje możliwość stworzenia powiązania widokowego pomiędzy foyer głównej sali audytoryjnej a przestrzenią obozu. Możliwość postrzegania budynków, ogrodzeń, placów i elementów wyposażenia znajdujących się na terenie zamkniętym jest dla zwiedzających swoistym wprowadzeniem do spotkania z historią jak i z programem edukacyjnym Centrum. Wnętrze głównej klatki schodowej stało się w ten sposób najbardziej charakterystycznym i zapamiętywalnym spośród nowych elementów obiektu. Posadzka holu głównego została wykonana z betonu w kolorze naturalnym, zacieranego na gładko, w sposób nawiązujący do istniejącego ogrodzenia wokół obozu. Mury budynku zostały odczyszczone i zabezpieczone zgodnie z wymaganiami konserwatorskimi. Wewnętrzną powierzchnię ceglaną w głównej klatce schodowej oczyszczono i zabezpieczono. Pomosty i biegi schodów głównej klatki schodowej wykonano z niewykończonego betonu, natomiast ich pełne balustrady mają konstrukcję stalową, obłożoną czarnym materiałem okładzinowym. Recepcja i murki osłaniające biegi schodów prowadzących do piwnicy również wykończono na czarno.
W ten sposób w przestrzeni głównego holu i klatki schodowej powstała przemyślana kompozycja kolorystyczna o wyraźnym, graficznym charakterze. Od wysokich, ceglanych ścian odróżnia się jasnoszara podłoga oraz podesty i schody, których przebieg został dodatkowo zaakcentowany grubymi, czarnymi liniami balustrad.